Eén van de meest effectieve interventies om verandering te realiseren, is het veranderen van het paradigma van waaruit je werkt, aldus milieuwetenschapper Donella Meadows in haar beroemde werk over ‘leverage points’. Maar weet je eigenlijk wel vanuit welk paradigma jij nu handelt? En hoe zit het met de overtuigingen van de andere mensen met wie je aan tafel zit?
Met dat in het achterhoofd vroeg MVI een team van Tertium, een bureau dat zich toelegt op omgevingsparticipatie, in de warmtetransitie te duiken. De hypothese: het zou wel eens zo kunnen zijn dat mensen denken dat ze vanuit dezelfde waarden aan tafel zitten, terwijl dat in werkelijkheid niet zo is. Aan Tertium de vraag om te achterhalen of dat klopt.
Verschillende – en soms botsende – waarden
Tertium vroeg 21 bestuurders en beslissers in de warmtetransitie in diepte-interviews naar hun overtuigingen. Wat vinden ze echt belangrijk en wat niet, waar prioriteren ze op, welke ideeën hebben zij over de toekomst? Zo bracht Tertium in kaart of – en zo ja: welke – waarden een bepalende rol spelen in hun visies en conflicten. Belangrijkste conclusies:
- Bestuurders en beslissers in de warmtetransitie zijn het niet eens over de top drie van waarden van waaruit zij de warmtetransitie benaderen. Waar de één betaalbaarheid het belangrijkst vindt, stelt een ander betrouwbaarheid voorop. Weer anderen zetten samenwerking, of duurzaamheid, op nummer één.
- Ook als ze dezelfde waarden noemen, worden die vaak anders geïnterpreteerd. En soms zelfs op een tegenstrijdige manier ingevuld. Als je het bijvoorbeeld hebt over betaalbaarheid, heb je het dan over betaalbaarheid voor de klant, of voor de maatschappij? Dat is nogal een verschil.
Wees expliciet over je overtuigingen
Maak die waarden expliciet voordat je met een project start, is het advies van de onderzoekers van Tertium. Anders praat je langs elkaar heen of krijg je een conversatie tussen doven. Dan gaat het niet lukken om bijvoorbeeld een warmtenet aan te leggen. Je moet in staat zijn om te zeggen: “Ik maak die betaalbaarheid die jij niet belangrijk vindt wat minder belangrijk. En omdat we anders naar duurzaamheid kijken en daarin niet verder komen, moeten we dat van elkaar accepteren en onze onderlinge verwachtingen bijstellen.”
Utilitarisme versus holisme
Grofweg kun je twee overkoepelende perspectieven onderscheiden, legt onderzoeker Natasja van den Berg uit:
- Utilitarisme: het moet zo praktisch mogelijk, zo snel mogelijk, en zo logisch mogelijk in elkaar steken. Daar horen zakelijke waarden bij: “We hebben nu eenmaal geen tijd meer.” Een uitspraak die daarbij past: “Al dat participeren? Hou daar mee op, gewoon aanleggen. Alleen participatie faciliteren als het nuttig is voor het project, anders niet.”
- Holisme: “Je kan wel zo’n warmtenet aanleggen, maar dat raakt aan veel meer maatschappelijke vraagstukken.” Je kan wel nu snel een warmtenet aanleggen, maar als je daarmee heel veel weerstand in een buurt creëert, sociale ongelijkheid vergroot, en het energiesysteem van de toekomst niet verduurzaamt, dan heb je wel een warmtenet, maar geen holistische benadering. Vertragen op de korte termijn levert uiteindelijk meer waarde op voor de maatschappij dan snel een warmtenet aanleggen, is de overtuiging.
Er is nog een derde perspectief dat naar boven kwam, dat randvoorwaardelijk is bij bijde perspectieven: het vertrouwenzoekende perspectief. Immers gaat zonder vertrouwen – in instituties, tussen instituties, tussen warmtebedrijf en overheid, tussen burgers en de overheid, tussen warmtebedrijven en de buurt – niet lukken.
Heel het rapport van Tertium lezen? Dat kan hier.
Beter en plezieriger samenwerken
Laat het expliciteren van deze perspectieven onderdeel zijn van een goede projectstart, benadrukt Natasja. Dat geldt trouwens niet alleen voor bestuurders, maar voor álle partijen die aan de warmtetransitie werken. Want als je dat doet, resulteert dat in minder frustraties in teams, betere samenwerking en meer begrip voor elkaars positie, en daardoor plezierigere projecten (of ze dan ook nog lukken hangt weer af van een heleboel andere parameters).
Help mee en test de nieuwe werkvorm uit!
Tertium heeft een vervolgopdracht van ons gekregen voor 2024: ze gaan een werkvorm ontwikkelen, waarmee teams die – langdurig én kort – samenwerken, dit gedachtegoed concreet kunnen toepassen. Lijkt het je interessant om onderdeel te zijn van het testen van een betaversie? Neem dan contact op met natasja@tertium.nl.