Kennisdossier duurzame warmte en koude

Kennisuitwisseling

• Hybride event: Flexibili-tijd; Hoe warmte en elektriciteit elkaar kunnen versterken (13 maart 2023)
• Webinar: Businesscase van zonnewarmte (5 oktober 2022)
• Congres: Klaar voor Lager (4 oktober 2022)
• Webinar: Kostprijsonderzoek Warmtepompen (september 2022)
• Webinarreeks Verduurzaming en renovatie van bedrijventerreinen (juni-oktober 2021)
• Webinar: Bestaande warmtenetten in de 5e versnelling (5 oktober 2021)
• Webinar: Onderzoek naar infraroodverwarming in woningen (27 september 2021)
• Webinar: Het toepassen van natuurlijke koudemiddelen in warmtepompen (5 mei 2021)
• Webinars over de warmtetransitie en aardgasvrije wijken (november 2020 - heden)
• Webinar bij Werkconferentie Topsector Energie over innovatieve en toekomstbestendige warmtenetten (24 november 2020)
• Online kennisevent over vijfde generatie warmtenetten (11 november 2020)
• ​​Videoregistraties van diverse evenementen over warmtenetten

Kennisdossiers

• 6 september 2022 De businesscase van energiezuinige ventilatiesystemen in woningen
• 31 augustus 2022 Veranderende rollen in de gebouwde omgeving door de energietransitie
• 20 december 2021 Legionella in de energietransitie
• 27 augustus 2020 Coöperatieve warmtenetten
• 24 juli 2020 Verduurzaming Utiliteitsbouw
• 14 mei 2020 Warmtenetten
• 2 april 2020 De ontwikkelingen en kansen voor warmtepompen
• 18 maart 2020 Infraroodverwarming versus de warmtepomp: een analyse van twee all-electric oplossingen
• 2 februari 2020 Grootschalige en compacte warmteopslag

Relevante publicaties

• 14 maart 2023 Power-to-Heat en warmteopslag in warmtenetten: Businesscase, potentieel en rol in energiesysteem
  In opdracht van TKI Urban Energy en RVO heeft CE Delft een onderzoek gedaan naar de techno-economische potentie van Power-to-Heat en warmteopslag (P2H+S) in Nederlandse warmtenetten. Aan de hand van een aantal cases heeft CE Delft onderzocht of er een businesscase is voor Power-to-Heat en opslag en wat het eventuele technisch potentieel is. Daarnaast is er op systeemniveau onderzocht hoe de inzet van P2H+S afhangt van de beschikbaarheid van duurzame elektriciteit enerzijds en anderzijds welk effect de inzet van P2H+S heeft op de elektriciteitssector. Met deze studie hoopt TKI Urban Energy een brug te slaan tussen de doorgaans gescheiden werelden van warmte en elektriciteit en zal interessant zijn voor warmtebedrijven, elektriciteitsproducenten, onderzoekers, technologieontwikkelaars, technologieaanbieders en beleidsmakers. Dit onderzoek werd samen met de resultaten van het COHEASY-project van KWR op 13 maart 2023 tijdens het event Flexibilitijd: Hoe warmte en elektriciteit elkaar kunnen versterken gepresenteerd. Voor een overzicht van alle presentaties en opnames van dit event klik op deze link. Dit event werd ook in een nieuwsartikel van Energeia vastgelegd (voor een pdf-versie van dit nieuwsartikel klik op deze link).
• 30 november 2022 Inspiratiedocument met innovaties voor buurtwarmtenetten
  Uptempo! publiceert een overzicht van marktrijpe, toepasbare innovaties voor buurtwarmtenetten. Welke integrale buurtwarmtesystemen bestaan er? En welke collectieve warmtepompen kunnen onderdeel zijn van het buurtwarmtesysteem? Hoe kan je warmte opslaan? Hoe zorg je dat de woningen die aangesloten worden goed voorbereid zijn op aansluiting? In dit document staan innovaties beschreven die het antwoord op deze vragen geven. Dit document kreeg in november 2022 een update.
• 11 oktober 2022 Kennisagenda toekomstige koudevraag woningen
  Op dit moment wordt er in deze transitie niet genoeg rekening gehouden met de koudevraag, terwijl 20% van de huishoudens al een airco heeft en het gebruik daarvan door klimaatverandering zal toenemen. Koudebeleid voor de bebouwde omgeving is een nieuw onderwerp in Nederland. Er is nog veel onbekend over de impacts van de koudevraag en koeling en welke opties wanneer het meest geschikt zijn. Het is daarom noodzakelijk om structureel kennis op te bouwen over de koelbehoefte, de toename van de koudevraag, de impacts op het elektriciteitsnet, gezondheid en arbeidsproductiviteit en de effectiviteit van maatregelen en beleidsinstrumenten. Om deze redenen hebben Deltares en TNO, in opdracht van BZK, de huidige kennishiaten en benodigde acties geïnventariseerd en een Kennisagenda Koude opgesteld.
• 11 oktober 2022 De businesscase voor zonnewarmte
  Zonnewarmte kan een belangrijke rol spelen in de transitie naar een duurzame warmtevoorziening en in Nederland is er een significant technisch potentieel voor zonnewarmte. TKI Urban Energy en RVO hebben TNO gevraagd om verder onderzoek te doen naar de businesscase van verschillende zonnewarmteconfiguraties. Dit onderzoek volgt op de Aanzet tot een Routekaart Zonnewarmte uit 2020, en legt de nieuwste inzichten bloot in de kostencomponenten van zonnewarmteconfiguraties in relatie tot andere duurzame technieken. Zowel individuele zonnewarmtesystemen (voor woningen en utiliteitsgebouwen) als collectieve systemen voor wijken worden hierin meegenomen. De eindresultaten van dit onderzoek werden tijdens een webinar op 5 oktober gepresenteerd (om een opname van dit evenement terug te kijken klik op deze link). De belangrijkste resultaten uit dit onderzoek worden ook in een nieuwsartikel van Solar Magazine samengevat.
  NB: Voor geavanceerd en wetenschappelijk gebruik is de achterliggende rekenkern (Excel-bestand) van deze studie beschikbaar. Als u deze toegestuurd wil krijgen neem dan met TKI Urban Energy contact op via info@tki-urbanenergy.nl 
• 16 september 2022 Kostenonderzoek warmtepompen
  Belangrijk aspecten voor de warmtetransitie zijn de prijsopbouw en prijsontwikkeling van de eindgebruikerskosten van (hybride) warmtepompen voor consumenten. TKI Urban Energy en RVO hebben BDH gevraagd om verder onderzoek naar de kostprijs van warmtepompen te doen. Het doel van dit onderzoek was om te komen tot inzicht in de prijsopbouw, ontwikkeling en een relevant vergelijking met omliggende landen te maken. Het analyseren van de kosten werd gedaan op basis van gegevens die beschikbaar zijn in de ISDE-database. Dit gebeurde doormiddel van het analyseren van geanonimiseerde facturen voor (hybride) warmtepompen die door consument voor de ISDE-regeling ingediend zijn. Op basis van dit inzicht werden adviezen geformuleerd die bruikbaar zijn voor innovators, installateurs, warmtepompleveranciers, projectontwikkelaars en beleidsmakers. De eindresultaten van dit onderzoek werden tijdens een webinar op 12 september gepresenteerd (om een opname van dit evenement terug te kijken klik op deze link).
• 21 september 2021 Energievraag van ruimtekoeling in woningen (TNO 2021)
  TKI Urban Energy heeft samen Klimaatverbond een reeks rondetafels over de energievraag voor ruimtekoeling georganiseerd met deelnemers vanuit CBS, TNO, KNMI, RVO, PBL, BZK en EZK. Een van de hoofdconclusies van de rondetafels is dat het aspect koeling bij woningen in de huidige energiemodellen voor de gebouwde omgeving verbeterd moet worden. De rondetafels waren een aanleiding voor TNO om een onderzoek te starten naar de huidige en toekomstige vraag naar ruimtekoeling in woningen én het energiegebruik van koelinstallaties. Dit onderzoek "Energievraag van ruimtekoeling woningen" is in september afgerond en de TKI Urban Energy mocht, met toestemming van TNO, het eindrapport op haar website publiceren.
• 27 september 2021 Infraroodverwarming in woningen: Onderzoek naar energiegebruik en comfortbeleving van residentiële verwarming met infrarood stralingspanelen
  Infraroodverwarming van woningen wordt gezien als een interessant alternatief voor de traditionele verwarming met een watergedragen systeem, gevoed door gasgestookte cv-ketels. Voordelen zijn lage installatiekosten, het comfort van stralingswarmte en flexibiliteit in gebruik. Zeker in de niche van kleine en/of goed geïsoleerde woningen wordt infraroodverwarming steeds vaker als alternatief overwogen. Het is daarnaast ook een voor de hand liggende oplossing om 'van het gas af’ te gaan. Daar staan ook nadelen tegenover, zoals de potentieel hogere energielasten en toenemende druk op elektriciteitsnet door een hogere piekbelasting. Daarbij is er nog niet veel bekend over het daadwerkelijk ervaren comfort. Op verzoek van TKI Urban Energy en RVO heeft W/E adviseurs onderzoek gedaan naar het energieverbruik en comfortbeleving van residentiële verwarming met infrarood stralingspanelen. Deze studie werd gepresenteerd tijdens een webinar op 27 september (om een opname van dit evenement terug te kijken klik op deze link).
• Mei 2021 Natuurlijke koudemiddelen in warmtepompen
  Deze studie, opgesteld door Infinitus en ENTROPYCS in opdracht van TKI Urban Energy en RVO, gaat in op de specifieke kenmerken en toepassingsmogelijkheden van natuurlijke koudemiddelen voor warmtepompen. Specifieke kenmerken die onder andere in kaart worden gebracht zijn prijs, klimaat-effecten, veiligheid en energieprestaties. Prestatievergelijkingen tussen natuurlijke en synthetische koudemiddelen zijn uitgevoerd aan de hand van berekeningen met gespecialiseerde simulatieprogramma’s en getoetst aan informatie uit praktijkprojecten. In deze studie is ook een overzicht van de relevante wet- en regelgeving voor het uitfaseren van synthetische koudemiddelen en het implementeren van natuurlijke koudemiddelen opgenomen. Deze studie werd gepresenteerd tijden een webinar op 5 mei over Het toepassen van natuurlijke koudemiddelen in warmtepompen (om een opname van dit evenement terug te kijken klik op deze link). Het eindrapport is ook naar het Engels vertaald om het op Europees en internationaal niveau te kunnen verspreiden. Klik op deze link voor deze Engelse versie van het rapport. 
• 11 november 2020 Warmtenetten georganiseerd
  Warmtenetten Georganiseerd gaat in op de organisatorische kant van een warmtenet en de voor- en nadelen, knelpunten en kritische succesfactoren die daarbij horen, waaronder juridische en financiële aspecten. In deze publicatie vindt u een helder overzicht van de manier waarop warmtenetten tot stand gebracht kunnen worden. Deze publicatie is daarmee een vervolg op de publicatie Warmtenetten Ontrafeld en gaat over de afwegingen bij de manier van ontwikkelen, realiseren en exploiteren van een collectief warmtenet. Deze publicatie gaat niet in op de verschillende (technische) configuraties van warmtenetten. Deze brochure is opgesteld door DWA in opdracht van TKI Urban Energy en werd gepresenteerd op 11 november tijdens ons evenement Vijfde Generatie Warmtenetten (om een opname van dit evenement terug te kijken klik op deze link).
• 9 november 2020 Whitepaper - Bedrijfshallen: nieuwe kansen voor verduurzaming
  Bij de energietransitie in de gebouwde omgeving krijgen bedrijfshallen meestal maar weinig aandacht. Misschien is dat logisch. In een bedrijfshal staat de functionaliteit immers voorop. Toch staan er in ons land meer dan 80.000 bedrijfshallen. Dagelijks werken er honderdduizenden mensen. Het energiegebruik is aanzienlijk en 3,5 procent van de binnenlandse CO2-emissie ontstaat hier. Er is aanleiding om opnieuw te kijken naar kansen voor duurzame kwaliteit. Nieman Raadgevende Ingenieurs heeft in opdracht van TKI Urban Energy een whitepaper opgesteld waar mogelijke energiemaatregelen voor bedrijfshallen worden geschetst. Door op zoek te gaan naar koppelkansen kan een verbouwing tegelijk aanleiding zijn om de functionaliteit, de energieprestatie, het werkklimaat en de uitstraling te verbeteren. Deze whitepaper werd gepresenteerd op 9 november tijdens ons evenement Dé Energierenovatie van een Bedrijfshal (om een verslag van dit evenement te lezen klik op deze link).
• 20 mei 2020 Businesscase Kleinschalige warmteopslag
  Om de fluctuaties in vraag en aanbod van elektrische energie op te kunnen vangen, zijn aanpassingen noodzakelijk in het elektriciteitsnet. Deze maatregelen zijn niet overal financieel en praktisch haalbaar. Adviesbureau DWA onderzocht in opdracht van TKI Urban Energy de haalbaarheid en de businesscase van kleinschalige warmteopslag in woningen.
• 26 mei 2020 Factsheets Koudetechnieken
  Woningen en gebouwen worden steeds beter geïsoleerd. Daarnaast verandert het klimaat en neemt het aantal (extreem) warme dagen in een jaar toe. Dit zorgt ervoor dat het koelen en koel houden van ruimtes steeds belangrijker wordt om oververhitting te voorkomen. W/E adviseurs heeft in opdracht van TKI Urban Energy factsheets opgesteld met de opties voor koeling.
• 14 mei 2020 Warmtenetten ontrafeld
  Warmtenetten zijn een belangrijke schakel in het verduurzamen van de energievoorziening in de gebouwde omgeving. Een warmtenet vervoert warmte direct naar huishoudens in leidingen onder de grond en maakt zo een duurzaam en aardgasvrij energiesysteem mogelijk. In deze publicatie vindt u een helder overzicht met alles wat u moet weten over warmtenetten. Deze publicatie is in opdracht van TKI Urban Energy opgesteld door DWA.
• 9 december 2019 Gezond gasloos voor professionals
  Bij het uitvoeren en het ontwikkelen van nieuw beleid wordt tegen het volgende probleem aangelopen: Gezonde binnenlucht kan de energietransitie maken of breken. In opdracht van RVO.nl voor de Topsector Energie op verzoek van TKI Urban Energy heeft TNO informatie verzameld over effectieve maatregelen om een goed binnenmilieu in luchtdichte en goed geïsoleerde aardgasloze woningen te verkrijgen.
• 29 mei 2018 Ontwikkeling koudevraag van woningen
  W/E adviseurs heeft een rapport opgesteld waarin de behoefte naar koudelevering in de komende jaren is onderzocht. Door de verwachte toename van het aantal zomerse dagen, een hogere temperaturen in de zomer, vergrijzing en gewenning van comfort door airco's in auto's/gebouwen wordt er voorspeld dat de koudevraag in de gebouwde omgeving toeneemt.
• Mei 2018 Analyse 'Weg van gas'
  In deze rapportage is er door CE Delft en IF Technology onderzoek gedaan naar de kansen voor nieuwe concepten voor LageTemperatuurAardwarmte en Mijnwater.
• 30 april 2018 Verkenning tool aardgasvrije bestaande woningen
  Dit rapport is een verkennende studie naar het ontwikkelen van een tool voor het aardgasvrij maken van bestaande woningen. De tool richt zich op het inzichtelijk maken van de consequenties voor bewoners als aardgas als energiebron verdwijnt voor verwarming, warmtapwater en koken.
• 13 september 2017 TNO Roadmap Warmtepompen
  In opdracht van TKI Urban Energy heeft TNO een roadmap opgesteld voor een verbeterd innovatiebeleid, samen met Nederlandse producenten, afnemers en gebruikers van warmtepompen.
• 15 november 2017 Roadmap Compacte Conversie en Opslag
  Roadmap in het kader van het project de Tweede Warmterevolutie, die de verschillende innovatie- en technologiepaden beschrijft die nodig zijn om concepten voor warmte- en koude opslag en conversie voor de gebouwde omgeving succesvol te ontwikkelen en in de markt te zetten. Meer informatie en aanvullende onderleggers hierover staan gepubliceerd op ProjectCCO.org.
• 29 september 2016 Collectieve warmte naar lage temperatuur
  Rapport over de overwegingen die komen kijken bij de transitie van hoge temperatuur naar lage temperatuur warmtenetten voor bestaande bouw, opgesteld door Ecofys & Greenvis i.o.v. RVO.nl voor de Topsector Energie, op verzoek van TKI Urban Energy. Een korte PowerPoint presentatie van het rapport is hier te vinden, verdere uitleg en kostenkengetallen staan in het rapport.