Over dit vraagstuk heeft een groep pioniers, in het traject Peer 2 Peer Governance van het programma Maatschappelijk Verantwoord Innoveren van Topsector Energie, zich de afgelopen twee jaar gebogen. Als learning community onderzochten ze samen hoe de energietransitie als iets van en voor de maatschappij kan worden gezien, waar de stem van de regio en de bewoner wordt meegenomen en centraal staat in de inrichting. Een overstap naar hernieuwbare energie geeft namelijk ook de mogelijkheid om de manier waarop we de energievoorzieningen organiseren te transformeren.
Losbreken van het marktdenken
Hoe werk je toe naar een alternatief voor het huidige systeem? Daarvoor moet je eerst terug naar de basis en samen de vraag stellen: welke toekomst zie je voor je? En hoe kom je daar? Om een nieuw energiesysteem in te richten dat rechtvaardig is voor de mens en dragelijk voor de aarde, is het nodig dat energie een basisvoorziening wordt. Geen marktproduct met weinig ruimte voor inspraak van bewoners, die vooral als consument worden gezien, maar een systeem waar nieuwe manieren van eigendom en eigenaarschap in de praktijk worden gebracht.
In ons huidige energiesysteem is de energie van een marktpartij, waarbij de bewoner afnemer is van het product: energie. Energiesystemen die door bewoners worden georganiseerd, behoeven nieuwe vormen van eigendom. Een voorbeeld van zo’n nieuwe vorm is het ‘drievoudig eigenaarschap’ van Damaris Matthijsen. Hierin is het energiesysteem van burgers en wordt eigendom in drie delen gesplitst. De groep pioniers binnen dit traject heeft dit gedachtegoed toegepast op de energietransitie waarin de burger centraal staat.
In drievoudig eigenaarschap heb je drie partijen met ieder hun eigen rol in het eigendom.
- ‘De gemeenschap’ is een vaste groep directe afnemers met medezeggenschap en lokale betrokkenheid. Dit kunnen bijvoorbeeld de inwoners zijn van een wijk die behoefte hebben aan duurzame stroom.
- ‘De ondernemer’ is een zelfsturende of platte organisatie die de energievoorziening regelt. Deze organisatie heeft de middelen voor het realiseren van de voorziening, bijvoorbeeld het bouwen en aanleggen van een windmolen.
- ‘De denkbeeldige kluis’ is waar het eigendom ligt. Dit kan bijvoorbeeld een windmolen zijn die van een stichting is en daardoor van zichzelf, een manier om te waarborgen dat het eigendom niet kan worden verhandeld of verkocht en als het ware wordt geneutraliseerd.
De nieuwe situatie? De windmolen is van niemand, de opbrengst is van de maatschappij en de platte organisatie wordt betaald voor het realiseren van de voorziening.
Een geloofwaardig en haalbaar alternatief
Dit gedachtegoed wordt door de pioniers die meededen aan dit traject al in de praktijk gebracht, bijvoorbeeld in het Traais Energie Collectief. Een van de grootste lessen uit het traject dat de pioniers met elkaar aangingen? Elke gemeenschap heeft een andere behoefte, en daardoor een andere missie om die behoefte te realiseren. Het organiseren van een energievoorziening is en blijft mensenwerk. En juist door je als gemeenschap te organiseren, samen te denken en samen te werken geeft energie en inspireert!
Conclusie? Er bestaat een geloofwaardig en haalbaar alternatief voor onze huidige eigendomsstructuren in de energietransitie: bewoners die zich samen organiseren en leren van elkaar – peer governance. Het vergt wat omdenken om uit de huidige structuren van marktdenken te breken, maar als je het eenmaal ziet ligt er zoveel potentie om te werken naar een rechtvaardiger energiesysteem. Waarbij de lusten en lasten eerlijk worden verdeeld en er rekening wordt gehouden met de draagkracht van de aarde.
Meer weten?
Nieuwsgierig naar de lessen en inzichten uit dit traject? Lees het pleidooi voor lokaal eigenaarschap in de energietransitie op de openbare LinkedIn-groep en doe daar mee aan het gesprek. Of beluister de podcast Onze Energie. Of kijk de Energy Talk van Leonie van der Steen, waarin drievoudig eigenaarschap verder uiteen wordt gezet. Geïnteresseerd in het gedachtegoed over drievoudig eigenaarschap van Damaris Matthijsen en hoe dit in de praktijk te brengen? Het boek 'Vrij, Gelijk en Samenleven' van Economy Transformers is afgelopen jaar uitgebracht.
Of lees de rapporten die rondom deze opdracht tot stand kwamen:
