Dit is het schrikbeeld dat de Club van Wageningen zag aankomen in de vele uren die ze over de transitie spraken. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat ons toekomstig energiesysteem wel eerlijk en toegankelijk blijft voor iedereen? En dat we zinvolle zeggenschap houden over 'onze' energie opwek, afname, uitwisseling en opslag?
Martine Verweij (projectleider MVI-E) en Xander Smit (secretaris Club van Wageningen) bezoeken in deze podcast unieke fysieke plekken waar duurzame energie wordt opgewekt. Plekken waar mensen deze energie op locatie en vervolgens in de bredere omgeving, zo slim mogelijk proberen uit te wisselen, met meer of minder hulp van digitale oplossingen. Lukt het om deze oplossingen eerlijk, inclusief en democratisch bestuurbaar te houden? Of wordt het energiedomein het volgende terrein dat in de greep komt van Siliconvalley logica, zoals ook de taximarkt overkwam en zoals op scholen aan het gebeuren is.
Op Spotify vind je de gehele serie terug.
Ons advies is om eerst aflevering #1: 'Terug naar de bron' te beluisteren. Die eerste aflevering is misschien wel het spannendst. Omdat Pallas Agterberg daarin de boel heel erg op scherp stelt. Ze stond aan de wieg van de Club van Wageningen en ziet nog steeds als geen ander wat er aan het gebeuren is. Juist omdat ze ook een scherp beeld heeft van een dystopisch toekomstscenario, wordt helder welke kant we wel op zouden moeten. Lees hier meer over Martine en Xander en over de serie
Even voorstellen: Martine en Xander
Martine Verweij is directeur van Maatschappelijk Verantwoord Innoveren – Energie, een van de pijlers van de Topsector Energie. Het energiesysteem moet betaalbaar, betrouwbaar en werkend blijven, maar wel ingrijpend veranderen. Met alleen technologische energie-innovaties gericht op besparing, productie, opslag en het transport van energie zijn we er niet en doen we onszelf te kort. Ook de ontwikkeling en adoptie van nieuwe vaardigheden speelt een belangrijke rol voor alle partijen. Hier richt MVI-E zich op.
Xander Smit is secretaris van de Club van Wageningen en werkt sinds 2013 aan het digitaliserende energiesysteem. De Club van Wageningen is een verandernetwerk van invloedrijke voortrekkers van energiebedrijven, netbeheerders, de wetenschap, prosumers, de overheid en startups. Samen streven zij naar een eerlijke, inclusieve en democratisch bestuurbare digitale energiemarkt.
MVI-E is een van de grondleggers van de Club van Wageningen, en zo leerden Xander en Martine elkaar kennen.
De zoektocht
Martine en Xander werken inmiddels drie jaar samen met de Club van Wageningen aan het energiesysteem van de toekomst. Door het sparren met deze brede groep betrokkenen worden de systeemvragen langzaam helderder en ontstaan er nieuwe ideeën over mogelijke oplossingen. Maar de tijd dringt. Ze willen meer doen, meer mensen betrekken, meer resultaten boeken. In deze podcast-serie bezoeken ze samen initiatieven die er al zijn, om te onderzoeken wat waar werkt en waarom.
Inspirator: Pallas Agterberg
In 2018 sprak Pallas Agterberg tijdens een bijeenkomst van de Club van Wageningen. Haar verhaal maakte op zowel Martine als Xander grote indruk. Pallas Agterberg is change officer bij Alliander. Volgens Pallas gaat de energietransistie niet alleen om energie, maar is het een maatschappijtransitie. Die is onontkoombaar, dus je kunt maar beter gewoon beginnen met het vormgeven van de toekomst, dan ben je beter voorbereid. Om de essentie van haar verhaal van toen goed te kunnen weergeven, vragen ze Pallas zélf om het nog een keer toe te lichten.
Beluister de aflevering op Spotify
Meer over dit onderwerp:
- Lees een achtergrondinterview met Pallas Agterberg via “De energietransitie is een sociaal concept. Dus innovatie ook”
- Interview met Pallas Agterberg via SER: "Vraagtekens plaatsen is essentieel"
In aflevering twee van Met de stroom mee neemt Xander Martine mee naar zijn ‘achtertuin’, de boulevard van Scheveningen, waar pioniers bezig zijn met een initiatief om lokaal met ondernemers energie te delen op een plek waar energie nodig is als de zon schijnt. Ze gaan gesprek met pioniers Hans van den Broek van strandtent ‘The Shore’, Yvo Hunink van de Gemeente Den Haag en juridisch energiedeelexpert Job Swens. Over de obstakels die zij moeten overwinnen en de dilemma’s waar ze tegenaan lopen. Samen met Edwin Edelenbos van netbeheer Nederland zoomen we vervolgens uit: wat betekenen dit soort initiatieven voor Nederland? Wat zijn de mogelijke scenario’s?
In deze aflevering neemt Martine Xander mee naar de ecologische woonwijk Aardehuizen in Olst. Deze ‘nieuwbouwwijk’ is tussen 2013-2015 gebouwd, met als doel oa om zelfvoorzienend te zijn. Inmiddels is er - seizoensgebonden - energie overvloed. Overvloed die onderling en met het grotere Olst gedeeld kan worden. Maar misschien kan vraag en aanbod wel gelijktijdiger, door slimme digitale oplossingen.
Ferdi Hummelink en Estella Franssen zijn aardehuisbewoners. Ze vertellen over het proces van het ontwerpen en bouwen van de wijk: de (soepele!) samenwerking met de gemeente, en hoe sommige idealen (volledig autonoom zijn) om praktische redenen werden losgelaten.
Samenwerking met Richard van Leeuwen
Ferdi en Estella werken met Richard van Leeuwen, lector Duurzame Energievoorziening aan de Hogeschool Saxion, aan een Europees project waar ook een woonwijk in Denemarken en een in Polen aan meedoen. Het draait om de ontwikkeling van een Energie Management Systeem, een unieke digitale oplossing om te komen tot beter inzicht en sturing. Doordat de ‘energiebewuste’ Aardehuizen gemeenschap gewend is aan gezamenlijke besluitvorming, lijkt hen dat makkelijk af te gaan.
Maarten de Vries, TKI Urban Energy
Ook Maarten de Vries haakt aan in Olst. Hij is programmamanager bij TKI Urban Energy, onderdeel van de Topsector Energie, waar het tegenwoordig niet alleen meer draait om wat goed is voor BV Nederland, maar ook om de energietransitie voor iedereen. Maarten houdt zich bezig met smart energy. Denkt hij ook dat juist dit soort gemeenschappen innovatiepotentieel hebben als het gaat om zoiets als ‘eerlijk en inclusieve besluiten nemen’? En wat valt er eigenlijk van de Aardehuizen te leren, als je in een flat zou wonen? Of ben je dan gedoemd tot dataleverancier voor de verdienmodellen van Silicon Valley?
Leestips:
- Aardehuizen Olst - https://www.aardehuis.nl/index.php/nl/
- Earthship Michael Reynolds - https://www.earthshipglobal.com
- permacultuur principes - https://www.permacultuurnederland.org/wp/
- Estella Fransen - https://www.compostgilde.nl/estella-franssen
- Ferdi Hummelink - https://www.linkedin.com/in/ferdi-hummelink-3a4b833/
- Richard van Leeuwen - https://www.saxion.nl/onderzoek/areas-and-living/duurzame-energievoorziening/profielpagina-lector
- Schoonschip - https://schoonschipamsterdam.org
- Europees project: https://h2020serene.eu/
- Onderzoek Richard van Leeuwen naar de werking van een buurtbatterij voor de aardehuizen Olst: https://www.saxion.nl/nieuws/2019/10/testen-met-een-buurtbatterij-om-duurzaam-opgewekte-energie-op-te-slaan
- Topsectoren beleid – van innoveren voor BV Nederland naar innoveren voor maatschappelijke doelstellingen – missiegedreven innovatiebeleid: https://www.rathenau.nl/nl/vitale-kennisecosystemen/missiegedreven-innovatiebeleid-wat-hoe-waarom
In deze aflevering gaan Martine en Xander naar Helmond, waar juist de gemeente lijkt te weten wat ze wil als het gaat om digitale oplossingen voor de energietransitie. In de wijk Warande legde de gemeente zelf glasvezel aan, waardoor energiedelen tussen bewoners ineens veel makkelijker werd. En studenten van TU Eindhoven bouwen aan de slimste wijk van Nederland, verrassend genoeg met liever minder dan meer data om hun wijk energetisch slimmer te maken.
Om te duiden wat er in Helmond – en andere gemeenten in Nederland - gebeurt spreken Xander en Martine met Rinie van Est van het Rathenau Instituut. Rinie sprak met lokale bestuurders in heel het land over hoe zij vanuit publiek perspectief mee kunnen doen aan het digitale technologiespel. Moeten we bang zijn voor digitale technologie en de bedrijven die daarachter zitten, of gaat het vooral over de governance en spelregels die we scheppen rond die technologie? En lukt het gemeenten dan om hun rug recht te houden?
In aflevering 5 spreken Xander en Martine met drie helden achter de schermen: Harold Veldkamp (Topsector Energie) , Klaas Hommes (MFF BAS) en André Jurjus (Energie Samen). Deze helden werken aan de afspraken, standaarden en andere randvoorwaarden om het onderling uitwisselen van energie digitaal mogelijk te maken. Dit doen ze op een manier waarop we zelf zeggenschap houden en allemaal mee mogen blijven doen. Ze blikken samen terug op de vorige afleveringen van ‘Met de stroom mee’ en blikken ze vooruit op de vraag: hoe dan? Hoe komen we tot een eerlijk, inclusief en democratisch energiesysteem?
Op 6 oktober 2022 vond de brede bijeenkomt van de Club van Wageningen plaats bij Villa Jongerius in Utrecht. We gingen aan de aan de slag gaan met de vraag of we eigenlijk wel met de juiste dingen bezig zijn. Oftewel: zijn we lekker bezig met het voorbereiden van een ‘eerlijk, inclusief, democratisch feestje’, maar zijn we straks allemaal op het ‘ruige’ Silicon Valley feestje zonder spelregels, omdat dat is waar het gebeurt? Op deze bijeenkomst hebben we aflevering 6 van de podcast 'met de stroom mee' opgenomen. met hoofdgast: Prof. dr. José van Dijck. Zij legt uit hoe bedrijven in verschillende sectoren dankzij platformen onderdeel van de infrastructuur zijn geworden.
In deze aflevering luister je naar de paneldiscussie die hierop volgde met Martine, Xander, José, Pallas Achterberg en Rinie van Est. Het publiek mocht mee discussiëren. Ze hebben het over de mogelijkheid om een “Europese Boom” te creëren gebaseerd op publieke waarden. “als je het nu doet is het vrij simpel, als je het straks doet is het te laat”. "Uiteindelijk gaat het om een regeltje in de wet." Aan de andere kant: begint het niet gewoon met goede dienst? Of kan het allemaal tegelijk?
Xander en Martine blikken terug op de eerste serie. Waarom was het daarmee nog niet klaar en voelden ze het belang om onder de motorkap te kijken van ondernemers die digitale platforms ontwikkelen in het energiedomein? Gaan die ondernemers dit wil durven? En wat waren die mechanismen nou ook alweer precies, die hoogleraar Jose van Dijck beschreef in haar boek over de platformsamenleving? Al stoeiend met voorbeelden uit de mediawereld snapt ook Xander weer wat met dataficatie, commodificatie en selectie wordt bedoeld en is hij klaar om op pad te gaan.
Xander kent Edwin van Kessel, oprichter van BeNext, al langer dan vandaag. Toch leert ook hij nieuwe dingen, door een voor een de keuzes van Edwin te bevragen, per platformmechanisme. Zo doet Edwin stapsgewijs uit de doeken welke keuzes hij maakt als ondernemer in het ontwerp van zijn dienst die energieprestaties meet voor nul-op-de-meter woningen. En vertelt hij ook welke kansen hij bewust laat liggen en waarom.