Het is een hele uitdaging om een gebiedsproces goed te organiseren. Wat als gemeenschappen de regie en het vertrouwen krijgen om samen basisvoorzieningen als voedsel, energie en water lokaal en toekomstbestendig te organiseren? En hoe kunnen zij daarin worden ondersteund? Vier experts bogen zich over dit vraagstuk, op verzoek van MVI. Het resultaat: praktische handvatten voor gemeenschappen die werk willen maken van zelforganisatie.
De kracht van gemeenschappen
Hiervoor borduurden ze voort op eerder onderzoek van Johannes Lankester (2022), coördinator Netwerk Duurzame Dorpen en expert in duurzame burgerbewegingen. In zijn onderzoek staat de kracht van gemeenschappen en zelforganisatie centraal. Zijn onderzoek werpt twee belangrijke vragen op:
- Wat zegt de wetenschappelijke literatuur over mogelijkheden voor gemeenschappen om de regie te pakken over hun gebiedsproces?
- En hoe kun je gemeenschappen die dit al doen, zo goed mogelijk ondersteunen?
Twee onderzoeken: theorie én praktijk
MVI vroeg vier experts om die twee vragen verder uit te diepen. Beau Warbroek en Cheryl de Boer van de Universiteit Twente bogen zich over de eerste vraag. Hun onderzoek resulteerde in een duidelijk kader van bouwstenen en instrumenten voor integrale visie-, plan- en besluitvormingsprocessen door gemeenschappen.
De tweede vraag is door Marcel van der Schuur en Yerun Karabey opgepakt. Zij begeleiden met hun organisatie Go with the Flows gemeenschappen bij het lokaal organiseren van hun basisvoorzieningen. Op basis van hun praktijkervaringen hebben ze een handreiking opgesteld, die gemeenschappen daarbij helpt. MVI had het genoegen om met hen om de (digitale) tafel te gaan en het te hebben over hun projecten.
Wat is de kern van jullie onderzoek?
Beau: “Wij hebben gemerkt dat in veel gemeenschapsplanvormingsprocessen snel wordt gegrepen naar technische oplossingen. Zoals een timmermens, die aan de slag gaat met concrete oplossingen en maatregelen. En dat terwijl er in het begin vooral behoefte is aan een ‘tuinier’: iemand die de condities voor gezonde regeneratieve groei weet te creëren en te onderhouden. Daar komt onze titel ‘Timmeren vs. tuinieren’ om de hoek kijken.“
Cheryl: “Als ons onderzoek één ding duidelijk maakt is het wel dat je je in elke fase moet afvragen: wat voor mens (met welke vaardigheden) hebben we nodig om dit te doen? Beide rollen – timmeren en tuinieren – zijn belangrijk. Maar ze moeten wel in balans zijn, en in elke fase op de juiste manier worden ingezet. Met ons onderzoek heb je als (procesbegeleider van een) gemeenschap een kader om je positie te bepalen in een gemeenschapsvormingsproces, en wat de volgende stap is. Hierdoor kan je kritisch blijven op welke mensen en processen verder nog nodig zijn om je ambitie te realiseren.”
Gemeenschappelijk verhaal
Yerun herkent het beeld dat Beau schetst: mensen dreigen van nature (te) snel in techniek en oplossingen te denken. Door eerst terug te gaan naar de kern (wat wil ik, waarom wil ik dat, wat vind ik echt belangrijk) kan langzaam maar zeker een gemeenschappelijk verhaal ontstaan. De handreiking die Marcel en hij hebben opgesteld, helpt gemeenschappen bij het beantwoorden van dit soort vragen.
Ervaringen en lessen delen
Wat is de impact van beide onderzoeken? En voor wie zijn ze interessant? Volgens Beau hebben met name intermediaries baat bij de onderzoeken: mensen die zich in de ‘tussenruimte’ tussen systeem- en leefwereld begeven en beide werelden proberen te verbinden. Cheryl roept deze mensen op om vooral ook onderling ervaringen en lessen te delen. “Dan wordt de impact nog groter.”
De handreiking van Yerun en Marcel wordt al gebruikt, vertelt Yerun. In Workum (Friesland) wil een gemeenschap zelf aardwarmte regelen. Zij hebben het burgerpanel van Bolsward, waar de gemeenschap dit al gedaan heeft, gevraagd naar hun geleerde lessen.
Samen bouwen aan een verhaal
Samen bouwen aan het verhaal van je gebied, regio of gemeenschap is belangrijk, laten beide opdrachten zien. Met behulp van de handreiking kan een gemeenschap tot de kern komen van wat echt belangrijk is voor mensen. En dus ook: zien wat nodig is in een gebied, en welke rollen nodig zijn om daar te komen. Het kan heel goed zijn dat een plan uiteindelijk lijkt op wat een beleidsmaker over een gebied zou hebben opgeschreven, met één belangrijk verschil: in het gebied ontstane plannen dragen de kleur van specifieke gemeenschappen.
Meer weten?
Ben jij op zoek naar houvast voor gemeenschapsprocessen? Lees dan meer over instrumenten in het onderzoek van Beau en Cheryl. En ben of ken jij iemand die zich tussen de systeem- en leefwereld begeeft, en geloof jij in de kracht van gemeenschappen aan het roer? Maak dan vooral gebruik van de krachtige vragen die in de handreiking van Marcel en Yerun gebruikt worden.
- Onderzoek: Van timmeren naar tuinieren
Het rapport Instrumenten voor integrale visie-, plan- en besluitvormingsprocessen door gemeenschappen gaat in op de bouwstenen en instrumenten voor toekomstbestendige gemeenschappen. - Handreiking: De gemeenschap aan het roer!
Dit document laat, zowel in woord als beeld, zien hoe een lokale gemeenschap vraaggericht ondersteund kan worden bij het (terug)nemen van de regie ten aanzien van hun lokale basisvoorzieningen zoals warmte, elektriciteit, water en voedsel.
Na een samenvatting en introductie wordt de lezer meegenomen in drie hoofdstukken waarbij een basisantwoord wordt gegeven op de vraag:
Wat als je een lokale gemeenschap regie en vertrouwen geeft ten aanzien van het in samenspraak, lokaal organiseren en toekomstbestendig maken van lokale basisvoorzieningen?
Dit document komt voort uit jarenlange praktijkkennis vanuit Friesland van de Stichting Doarpswurk, Netwerk Duurzame Dorpen en de Energiewerkplaats Fryslân.