Wat is de beste manier om lokaal eigenaarschap van energieopwekking en energiegebruik vorm te geven? Die vraag onderzoeken pioniers in de energiesector samen met de Economy Transformers binnen het Peer Governance-project. Dit tweejarige project startte in 2021 en komt binnenkort met een podcast. Daarmee willen de deelnemers andere Nederlandse energiepioniers betrekken bij hun zoektocht en enthousiasmeren voor peer governance.
“Peer governance betekent het zelf organiseren van dingen. Van onderaf, niet van bovenaf”, legt Damaris Matthijsen uit. Ze is oprichter van de Economy Transformers, die zich bezighouden met de vraag hoe je een nieuwe economie vormgeeft.
Grond, arbeid en kapitaal
Volgens Damaris zijn mensen prima in staat om hun behoeften onderling op elkaar af te stemmen. “We kunnen zelf bedenken welke grond nodig is voor voedsel, welke grond we willen bebouwen en hoe we energie willen opwekken. Daar kunnen we samen keuzes in maken. Dat we die keuzes zelf niet meer maken, komt doordat we klem zitten tussen marktwetten en de overheid”, zegt ze.
Damaris: “De vele crises van de laatste tijd zijn daar het bewijs van. Je ziet hoe boos en gefrustreerd mensen daarvan worden. Dat komt omdat ze geen eigenaarschap meer ervaren. Steeds meer mensen voelen daardoor dat het radicaal anders moet met onze samenleving en economie. Maar ze weten niet hoe.” Damaris stelt dat grote veranderingen alleen kunnen plaatsvinden door anders te kijken naar grond, arbeid en kapitaal: de productiemiddelen voor het bedrijven van een economie.
Samen over beslissen
Ze verklaart: “Probleem van onze huidige economie is dat grond, arbeid en kapitaal op zichzelf financiële waarde hebben. Daardoor hebben mensen altijd financiële belangen. Pas als die belangen wegvallen, ontstaat ruimte om na te denken over hoe je de beschikbare productiemiddelen wilt gebruiken.” Damaris noemt dat de ‘weg van de commons’: gemeenschappen die hier samen over beslissen.
Het Peer Governance-project startte in opdracht van RVO op verzoek van het programma Maatschappelijk Verantwoord Innoveren Energie (MVI-E) van de Topsector Energie en TKI Urban Energy. In het project werkt Damaris samen met 12 pioniers uit de energiesector. Deze praktijkgroep komt 6 dagen per jaar bij elkaar en houdt jaarlijks 6 online ontmoetingen. Tijdens de bijeenkomsten draagt Damaris theorie aan en brengen de pioniers casussen in vanuit de praktijk.
Een ‘financieel iets’
Liesbet Hanekroot maakt deel uit van de praktijkgroep. Ze is bestuurslid van en projectleider bij Kennemer Energie, dat collectieve energieopwekking realiseert via zonnestroomdaken. “Zorginstellingen, scholen, sportclubs, verenigingen van eigenaren, lokale overheden en andere bedrijven en organisaties stellen hun dak hiervoor ter beschikking. Buurtgenoten zijn samen eigenaar van zulke zonnecentrales”, vertelt ze. “Soms gebruiken gebouweigenaren een deel van de opgewekte stroom zelf.” Liesbet is enthousiast over peer governance.
“Energie is steeds meer een ‘financieel iets’ geworden”, schetst ze Dat leidt voor haar gevoel tot keuzes die niet uit te leggen zijn. “Mensen besteden rustig € 10.000 of meer aan een nieuwe badkamer of een auto. Dat hoeft niets op te leveren. Maar ze willen alleen zonnepanelen als dat hen financieel iets oplevert.” Die manier van denken moet veranderen, vindt Liesbet. “Peer governance draait juist niet uitsluitend om persoonlijk financieel voordeel, maar ook om het gezamenlijke en gemeenschappelijke belang. En om investeren in de samenleving en toekomst.”
Groepsegoïsme
Damaris denkt dat een DeelGenootschap een goede organisatievorm voor energieopwekking is. “Lokale energiecoöperaties kunnen ook weer bedrijfjes met winstoogmerk worden. En besturen verliezen gemakkelijk het contact met de leden. Dan kan groepsegoïsme ontstaan en dat wil je niet”, waarschuwt ze. “Een DeelGenootschap moet bezitloos zijn en het financiële resultaat moet terugvloeien naar de gemeenschap. Naar buurtwerk, onderwijs, wetenschap en muziek, zodat iedereen profiteert. Anders hoopt vermogen zich op bij enkelen en ontstaan opnieuw krachtige financiële belangen.”
Angst om stil te staan
Tijdens de bijeenkomsten van de praktijkgroep doen de deelnemers verschillende oefeningen die te maken hebben met bezit, eigenaarschap en delen. “Een van die oefening ging over de vraag waar je angst tegenkomt in de energiesector. Dat leverde boeiende gesprekken op”, vertelt Damaris. “Deelnemers vertellen dan over de angst om stil te staan, of dat je initiatief wordt geclaimd door de overheid. De angst die je als energiepionier kunt hebben om je hoofd boven het maaiveld uit te steken is eveneens herkenbaar.”
Liesbet ziet ook angst bij grote energiebedrijven. “Net als bij banken en overheden heerst bij energiebedrijven een cultuur van risicomanagement en angst”, stelt zij. “Logisch, want hun positie wordt bedreigd. Ze staan onder druk om te veranderen, maar blijven liever doen wat ze altijd deden. Daar kan ik echt moedeloos van worden.” Damaris ziet deze cultuur ook: “Het kan je onrustig maken, want we zitten in allerlei crises. Voor je gevoel kan verandering niet wachten. Het moet nu!”
Systeem écht vernieuwen
Toch heeft verandering tijd nodig, stelt Damaris. “We zijn geneigd te willen knippen en plakken in het bestaande systeem, voor snelle oplossingen. Peer governance is geen snelle oplossing. Daarvoor moeten we het systeem écht vernieuwen.” Liesbet vult aan: “Peer governance gaat om de bewustwording dat je niet langer wilt afwachten tot grote partijen alles voor je organiseren. Je kunt zelf in beweging komen en ergens naartoe werken. En je kunt zelf invloed hebben. Als dat bewustzijn groeit, ontstaat ruimte voor peer governance.”
Liesbet besloot om binnen Kennemer Energie de vraag te stellen: Waar willen we naartoe en kunnen we dat? “Ik heb op die vraag geen passend antwoord”, zegt ze eerlijk. “Dit gaat namelijk niet om technische of juridische zaken, maar om onze persoonlijke drijfveren. En ik hoop dat we een volgende stap kunnen zetten door daarover open en eerlijk met elkaar in gesprek te gaan en dit samen te onderzoeken. Ook als we niet precies weten hoe het wél moet. Dat is oké.”
Podcast ‘Onze Energie’
Onlangs startten de opnamen van de Peer Governance-podcast ‘Onze Energie’. Met de podcast wil de praktijkgroep anderen betrekken bij de zoektocht naar peer governance in de energietransitie. “Het wordt echt gaaf”, zegt Damaris enthousiast. “Bijna alle deelnemers komen aan bod. Ze vertellen hoe zij zelf in beweging komen binnen de energietransitie en waar ze daarbij tegenaan lopen. Op welke manier de peer governance theorie en ervaringen van anderen uit de praktijkgroep hen helpt om stappen te zetten. Mijn rol is om waar nodig inhoud toe te lichten. En om het kader te schetsen waarbinnen we peer governance onderzoeken en willen realiseren voor de energietransitie.”
Ook Liesbet ziet uit naar haar bijdrage aan deze podcast: “Dit project zit vol bijzondere leermomenten die ik graag met anderen wil delen.”