De Topsector Energie en TKI Urban Energy organiseerden op 10 mei in DUS ( De Utrechtse Stadsvrijheid) een interessante middag over de komst van energiemanagementsystemen (EMS). Met insiders van diverse pluimage, van SPIE tot Schneider Electric en van Liander tot eenpitters in de energietransitie, werd diep ingegaan op kwesties die nu of nog gaan spelen. Wat zijn bijvoorbeeld de gebruikerswensen en hoe pak je de veiligheid aan?
Duurzaam gebouwd schreef een verslag van de hele dag. Dat is hier te lezen.
Terugblik plenaire opening
De middag werd geopend door Maarten de Vries en Soe van Dijk (beide Topsector Energie), die eerst duidden waar we op afkoersen. Met de komst van alle zonnepanelen en elektrische auto’s, en de groei van duurzame opwek door zon en wind, schiet het elektriciteitsnet aan alle kanten tekort en zijn er maatregelen nodig. Bovendien hebben we daarbij niet alleen te maken met pieken in vraag en aanbod, die de noodzakelijke balans in het net bedreigen, maar ook met fluctuerende prijzen die het energieverbruik (en de kostenplaatjes) enorm beïnvloeden. Dat alles is met decentrale, lokale netwerken prima op te vangen, met daarbij ook opslag en veel flexibiliteit, maar dat vergt wel speciale software voor slim energiemanagement. De grote vraag in Utrecht was met name: aan welke voorwaarden moet die dan voldoen?
Vervolgens ging Thomas van Dijk (Waag Futurelab) in op de komst van de energiemanagementsystemen en hoe die zich verhouden tot hun omgeving. Hij schreef mee aan het rapport ‘Open HEM Nu!’, dat zich richtte op energiemanagementsystemen voor de thuissituatie (HEM), waarbij hij de big 5 benoemde: warmtepomp, laadpaal, zonnepaneel, airco en batterij. Als je die in een Home-Energy-Management-System wilt integreren, krijg je met veel partijen te maken, waarbij naast de onderlinge communicatie en afstemming ook het eigenaarschap van de data en de handelingen van je naaste omgeving een rol spelen. En wie geef je dan de belangrijkste sleutels in handen, in een wereld waar we met argusogen kijken naar Google en Facebook? Zal op basis van publieke waarden de kachel altijd blijven branden?
De presentaties van Maarten, Soe en Thomas zijn hier te bekijken.
De vier workshops
-
De presentatie van deze workshop is hier te vinden.
Welke digitale kwetsbaarheden ontstaan door het introduceren van EMS in het energiesysteem en hoe ga je daarmee om? De sessie begon met de kwetsbaarheden ter bewustwording over de risico’s. Harm van den Brink (Elaad) nam daarbij laadpalen als voorbeeld omdat deze een voorloper zijn in de energietransitie en de risico’s vergelijkbaar zijn met EMS. Rond cybersecurity en laadpaalinfrastructuur is namelijk onderzoek gedaan (Berenschot) waar EMS-partijen van kunnen leren. Naast een cyberaanval kwamen ook risico’s aan bod als menselijk falen, een fout werkend algoritme of een ogenschijnlijk normale handeling met onvoorziene, cascaderende gevolgen. Een element dat opviel in de discussie was; waar ligt het risico en wie is daarvoor verantwoordelijk?
De deelnemende groep bestond uit o.a. grote en kleinere EMS-ontwikkelaars, leveranciers, netbeheerders, coöperaties en de verzekeringskant, wat een brede discussie opleverde. Het is belangrijk om die breedte te houden omdat cybersecurity diezelfde diversiteit kent en het een onderwerp is dat je vanuit verschillende kanten moet aanvliegen. Om handelingsperspectief te bieden, doorliepen deelnemers vervolgens samen met Winifred Roggekamp (Technolution) het 7-stappenplan uit de handreiking Cybersecurity voor Smart Energy. Hoe identificeer je jouw risico’s en welke maatregelen tref je om met de (rest)risico’s om te gaan? Vanuit een Lagerhuis opstelling gingen deelnemers daarna in gesprek over een aantal stellingen, bijvoorbeeld: kan je je wel verzekeren als je niet secure bent? Is bewustwording binnen de organisatie belangrijker dan het helemaal secure maken van je IT/OT systemen?
Verder lezen?
-
De presentatie van deze workshop is hier te vinden.
Voor veel huishoudens heeft het laten aansluiten van vraag en aanbod van energie niet hun interesse of geen prioriteit. Ze zijn in hun dagelijks leven bezig met allerlei andere zaken, vinden het ingewikkeld, hebben hun twijfels bij automatische aansturing of hebben weinig mogelijkheden om bij te dragen. Hoe kun je er nu toch voor zorgen dat huishoudens een EMS/HEMS kunnen en gaan gebruiken? Vanzelfsprekend moet een (H)EMS aansluiten op de wensen van de eindgebruikers. Maar hoe kom je erachter wat de eindgebruiker écht wil? In deze workshop namen Annemarie Mink en Mathijs Bodelier (TNO) ons mee in methodes om de wensen en waarden van de eindgebruiker te achterhalen en deze mee te nemen gedurende het ontwerpproces van de HEMS/EMS. Vertrekpunt was de ‘waardegerichte aanpak’ (Value-based User eXperience Framework, VUX, Kort et.al. 2017) die tien verschillende waarden centraal stelt bij het ontwikkelen van nieuwe technologische oplossingen.
Na een korte introductie werden plenair de grootste uitdagingen in het ontwikkelen van EMS in kaart gebracht. Daarna werden in kleinere groepen discussies gevoerd over deze verschillende uitdagingen. Daarbij is gesproken over het meenemen van moeilijke en/of kwetsbare groepen, zoals huurders en huishoudens die in energiearmoede leven, zowel in de oplossingen (eerlijke verdeling) als bij het in kaart brengen van wat er speelt (representatie). Ook de rol van bedrijven is aan bod gekomen, een grote groep met andere waarden en wensen dan huishoudens. Verder is er gesproken over de autonomie van de eindgebruiker. In hoeverre neem je de eindgebruiker mee en geef je die zeggenschap in de aansturing? Of moet je meer automatiseren, ontzorgen en juist minder keuze bieden? En in hoeverre gaat toekomstige wet- en regelgeving daarbij het speelveld bepalen? Een andere discussie die gevoerd werd is hoe data niet alleen data blijft, maar leidt tot informatie en vervolgens naar kennis en wijsheid en ook het wegnemen van wantrouwen bij eindgebruikers ten aanzien van technologie en data privacy en veiligheid is aan bod gekomen. De discussies waren levendig en oplossingsgericht en aan het einde van de workshop nog zeker niet afgelopen.
Verder lezen? Kijk dan eens naar de MVI Handreiking. Deze gaat in op de kansen en uitdaging om sociaal-maatschappelijke aspecten een plek te geven in innovatieprojecten.
-
Geen sheets en niet zitten tijden de workshop over data-eigenaarschap, de deelnemers zijn uitgedaagd om zich ‘fysiek’ op te stellen ten opzichte van de vier stellingen. Het gesprek met de deelnemers werd gevoerd aan de hand van de verschillende posities in de ruimte. Het is vaak niet ja of nee, zwart of wit, eens of oneens met de stelling, maar juist het gesprek met elkaar wat tot nieuwe inzichten leidt.
De eerste stelling, die gaat over de efficiëntie van een centraal versus decentraal model voor data-eigenaarschap, zorgde in eerste instantie voor verwarring en de behoefte tot opheldering over wat er verstaan wordt onder centraal: de data centraal organiseren of de organisatie rondom data eigenaarschap centraal gecoördineerd. Deelnemer die meer voelde voor een centraal model benadrukten de mogelijkheid tot het maken van goede afspraken over zaken als criteria, toezicht, verantwoordelijkheid en privacy, terwijl anderen de complexiteit en mogelijke inbreuk op privacy benadrukten.
De tweede stelling, over het belang van het aanpakken van privacy- en beveiligingskwesties voordat data op grote schaal worden gedeeld, leidde ook tot gemengde reacties. Sommige deelnemers vonden het minder belangrijk en vreesden dat overregulering innovatie in de energietransitie zou vertragen. Anderen benadrukten het belang van leren van fouten in andere sectoren en het behouden van vertrouwen in de sector door goede wet- en regelgeving.
Bij de derde stelling, die pleit voor transparantie van EMS met betrekking tot data-eigenaarschap, waren veel deelnemers het erover eens dat transparantie vertrouwen en samenwerking kan bevorderen. Er waren echter twijfels over hoe transparantie georganiseerd moet worden en of dit gelijk staat aan ethisch handelen. Ook ontstond discussie over de bescherming van consumenten tegen bedrijven die goede producten leveren maar niet transparant zijn. Ten slotte werd bij de vierde stelling benadrukt dat het ontbreken van duidelijke afspraken over data-eigenaarschap juridische conflicten kan veroorzaken. Tijdens het slotstuk van de sessie werden de deelnemers uitgenodigd om voorbeelden van binnen én buiten de sector met elkaar te delen, met als doel om ervan te leren in de stappen die voorwaarts gezet kunnen worden.
Links: -
De presentatie van deze workshop is hier te vinden.
In deze workshop nam Nicolas Hönig (Seita) ons mee in de wereld van Open Source en wat dat kan betekenen voor het bedrijfsmodel van organisaties. Er heersen nog veel vragen en veel scepsis over het open source maken van software en in deze workshop is gepoogd daar meer inzicht in te geven. Want in de softwarewereld is het helemaal niet zo ongebruikelijk databases, programmeertalen of hele code open source aan te bieden. Alleen in de energiewereld komt dit nog nauwelijks voor, en dat terwijl investeerders door een open source bedrijfsmodel niet meer worden afgeschrikt. Dit komt doordat er goede businessmodellen mogelijk zijn gebaseerd op diensten & ondersteuning, cloud hosting van de software of premium features.
De echte kracht van open source zit in het versnellen van innovatie. Door het open source maken van je software heb je de mogelijkheid er een community om heen te bouwen. Hierbij kunnen mensen van over de hele wereld bijdragen aan je code door bug reports of het toevoegen van extra features, wat de ontwikkeling van je software verbetert. Daarnaast levert het klanten op, omdat deze niet bang hoeven te zijn voor een lock-in en redelijk laagdrempelig de software kunnen uitproberen. Zo kunnen ze makkelijk switchen tussen zelf hosten of het door de ontwikkelaar hosten van de software en hoeven ze niet bang te zijn dat hun software onbruikbaar wordt als de ontwikkelaar ermee stopt. Juist de energiesector lijkt uitermate geschikt voor deze propositie door de enorme opgave waar ze voor staat (duurzame energie voor iedereen), wat voor goede opschalingspotentie zorgt, en de enorme behoefte aan het versnellen van innovatie. Hönig concludeert dat open source zeker een plek heeft in de energiewereld en ervoor kan zorgen dat jouw eigen partij leidend wordt in plaats van volgend.
Verder lezen?
- Open Source projecten in de energiewereld zijn te vinden bij de Linux Energy Foundation.
- Geïnteresseerd naar wat Seita open source ontwikkeld? Dat vindt u hier.
- Het Energy devroom event gaat dieper in op open source in de energiesector in Europese context.
Op zoek naar meer kennis over Energy Management Systems (EMS)?
- Meer weten over de waarde van flexibiliteit? Lees dan ons kennisdossier of het rapport Flexibiliteit in de gebouwde omgeving: wegwijzer voor ondernemers.
- Geïnteresseerd in de rol van EMS in woningen? Lees dan De kansen voor energiemanagement in de woning. Tijdens het event werd meermaals gerefereerd aan deze rapportage
- Meer geïnteresseerd in EMS voor kantoorgebouwen? Dit kennisdossier duidt de verschillen tussen gebouwbeheersystemen en building energy management systems.
- EMS moeten met verschillende apparaten communiceren. Het rapport In-home Energy Flexibility Protocols beschrijft de protocollen die daarvoor nodig zijn. En het rapport Smart Grid Ready Energy Storage gaat specifiek in op de aansturing van batterijen.
- In de handreiking slimme energiesystemen lees je hoe je collectieve energiediensten organiseert, en welke rol EMS daarbinnen hebben.
- Op zoek naar kennis en netwerk? Sluit je aan bij de Smart Energy Community voor Woningen en Bedrijfsgebouwen.